Oversterfte in Nederland in periode 2022 - 2024 week 18

Op basis van verbeterde methode om de verwachting (baseline) te bepalen.

Vanaf 2020 maakte CBS schattingen van de verwachte sterfte. Door deze schatting van de werkelijke sterfte af te halen, kon de oversterfte worden berekend. Voor de schatting ging CBS uit van de vijfjaarreeks 2015-2019.

Wij hebben gebruik gemaakt van de tienjaarreeks 2010-2019 dit levert een iets hogere waarde op voor de verwachte jaarsterfte. Er is daardoor wel minder oversterfte, echter deze is nog steeds significant van omvang.

Eerst kijken wee naar de consequenties van het gebruik van de tienjaarreeks voor 2022 en 2023 en vergelijken de resulterende oversterfte met de door CBS gerapporteerde coronadoden.

In de laatste sectie kijken we naar de eerste 18 weken van 2024. Laten we alvast maar de conclusie vermelden dat de oversterfte in deze periode groter was dan in de twee jaren hiervoor.

Jaren 2022 en 2023

Na de ca. 20.000 overlijdens aan/met Covid-19 in 2020 en 2021 viel de sterfte aan/met Covid-19 in 2022 sterk terug tot iets meer dan 8.000, te danken aan de minder ziekmakende Omikron-varianten. In 2023 is de coronasterfte verder teruggevallen naar iets meer dan 3.000 gevallen.

Bij de berekening van de oversterfte op basis van onze baseline (dus gebaseerd op de tienjarige trend) noteert 2022 een oversterfte van iets meer dan 12.000

Dit betekent dus dat er in ieder geval ca. 4.000 gevallen onverklaard zijn in 2022.

Onverklaard wil zeggen deel van de oversterfte dat niet aan/met Covid-19 overleden. In 2020 kon de oversterfte bijna 1 op 1 worden verklaard door corona.

2023 komt uit op een kleine 10.000 gevallen (iets minder dus) en het wederom flink lagere coronadeel laat het deel onverklaard verder oplopen:

Dit betekent dus dat er in ieder geval ca. 7.000 gevallen onverklaard zijn in 2023.

We zien dus dat de onverklaarde oversterfte in 2023 groter is dan in 2022. In 2021 was er op jaarbasis geen onverklaarde oversterfte, op halfjaarbasis in het tweede halfjaar daarentegen wel (ca. 2.500 gevallen).

De eerste 18 weken vergeleken

CBS heeft vandaag (17 mei 2024) de sterftecijfers voor week 18 bekendgemaakt. Week 18 komt uit op een oversterfte van ca. 11%:

De blauwe lijn betreft de werkelijke data van het CBS. RIVM daarentegen probeert voor de laatste zes weken te berekenen welke sterfte er door rapportagevertraging nog bij zal komen. Dat effect is natuurlijk het grootst bij de meest recente waarneming. We zien vanaf week 16 ook een bruine streep die licht onder die van CBS eindigt. Die lijn geeft de berekende data van het RIVM weer.

Het verloop van de sterfte fluctueert vanaf week 7 rondom de rode pijl. Na de winterpiek daalt deze wel maar minder dan verwacht. Dat is te zien aan de dikke oranje lijn die het verloop van de baseline voorstelt en vanaf week 9 t/m week 17 een stuk sneller daalt. Oversterfte is het stuk tussen de blauwe/bruine lijn en de oranje lijn.

Het volgende plaatje toont de netto oversterfte (dus de blauwe lijn minus de oranje lijn) waarbij we uitgegaan zijn van de CBS-cijfers in de eerste 18 weken van de jaren 2022 t/m 2024:

2022

Dit jaar begint met een flinke periode van ondersterfte. Niet raar vanwege de hoge sterfte in het tweede halfjaar van 2021. Sinds Omikron de overheersende coronavariant is, kunnen griep en corona weer samen voorkomen en de piek in week 15 kan het best worden verklaard door de eerste griepgolf na begin 2020. In de eerste 18 weken bedroeg de netto oversterfte -516, oftewel, er was juist ondersterfte.

2023

In november 2022 startte de tweede griepgolf en piekte in december - veel eerder dan normaal waarbij de piek pas in februari wordt verwacht. De eerste weken van dit jaar kennen aan de achterkant van de piek dan ook een snel dalende oversterfte en in week 4 is er voor het eerst ondersterfte. De ondersterfte ontstaat doordat bij de baseline wél wordt verwacht dat in februari de griep piekt - dat gebeurde immers bijna altijd in de tienjarige reeks. Vanaf week 11 is er een bijna continue oversterfte van ca. 150 gevallen per week. In de eerste 18 weken bedroeg de netto oversterfte 1.183 gevallen.

2024

In de media is de aandacht voor oversterfte weggeëbd. Er komen geen alarmerende periodieke rapportages meer van CBS en de pseudo-oversterftemonitor van RIVM geeft vrijwel alleen geruststellende signalen af. Maar dat is ook niet raar, want bij RIVM ligt de baseline zo’n beetje op de totale sterfte in 2023.

Ook eind 2023 stak de griep z’n kop weer op - weer twee maanden te vroeg - waardoor je in de eerste maanden van dit jaar een dalende trend ziet. Daarna is er zes weken ondersterfte (vanwege verwachte griepgolf, maar die was al geweest). Vanaf week 13 is er echter weer elke week in toenemende mate oversterfte. In de eerste 18 weken bedroeg de netto oversterfte 1.729 gevallen (dat zal door rapportagevertraging nog iets hoger worden, rond 1.750).

Conclusies

1. Ook op basis van een tienjarige reeks is er in de jaren 2022 en 2023 sprake van significant oversterfte. Het aandeel onverklaard, dat dus niet weggestreept kan worden tegen corona, neemt van 2022 naar 2023 toe naar ca. 7.000 gevallen.

2. In de eerste 18 weken van de periode 2022-2024 neemt de oversterfte toe bij meer recente jaren. In 2022 was er zelfs ondersterfte, in 2024 de hoogste oversterfte van ca. 1750 gevallen.

Op grond van bovenstaande is het duidelijk dat als we niets (meer) doen en het maar op z’n beloop laten er sprake zal blijven van onverklaarde oversterfte. Het zou goed zijn als CBS en RIVM alle data m.b.t. de vaccinatiestatus van overledenen vrijgeven, per geslacht, per leeftijdsgroep en per doodsoorzaak.